Waar zit de truss rod?
Soms zit ie nergens, want niet alle gitaren hebben een truss rod. Daarover lees je later meer. Maar als er een truss rod in je gitaar zit, dan zit ie in de hals. Het is een metalen pen die ervoor moet zorgen dat je gitaarhals wat beter tegen de voortdurende snaarspanning kan. Een gitaarhals is van hout, dus als je daar maar lang en hard genoeg aan trekt, komt er vroeg of laat een boog in. Op een eenvoudige schets van de zijkant van een gitaar ziet dat er zo uit:
Een gitaarhals kan dus wel een extra steuntje in de rug gebruiken om weerstand te bieden aan die snaarspanning. Dat kan op verschillende manieren. Soms door de hiel te verstevigen met harder, tropisch hout. Maar een vierkante of T-vormige metalen pen in een gefreesde sleuf in de hals, direct onder het fretboard, werd snel de standaard.
Is een truss rod verstelbaar?
Zo’n metalen pen zorgde voor meer stevigheid, maar er kleefden ook wat nadelen aan. Hout kan meer krimpen en uiteenzetten dan metaal en dan ontstaat er werking. Dat kan je opvangen door de metalen pen iets te laten meebewegen met het hout. Of er juist tegenin. Daarop is in 1923 in opdracht van Gibson al iets bedacht: de verstelbare truss rod.
Met zo’n verstelbare truss rod kan je de kromming (relief) van de hals op ieder moment aanpassen, door de metalen pen wat strakker of losser te draaien. Tegenwoordig zijn er zelfs ‘dual action’ of ‘two way’ truss rods. Die bewegen twee kanten op, zodat je de kromming van de hals nog preciezer kunt bepalen. Voor wat extra kracht en minder gewicht, zijn die soms zelfs van titanium!
En nu klinkt ie zo. Zonder verstelbare truss rod!
En wat dacht je van deze Epiphone FT37. Meer dan 80 jaar geleden stond ie zo op de poster…
Heeft iedere gitaar een truss rod nodig?
Tegenwoordig is zo’n verstelbare metalen pen in de hals gewoon dé standaard. Zelfs een traditionele gitaarbouwer als Martin stopt verstelbare truss rods sinds 1985 in de meeste modellen. Daardoor lijkt het alsof een truss rod nu een onmisbaar onderdeel van een gitaar is. Maar dat is niet zo. Gitaren kunnen ook prima zonder! Luister maar naar deze Vivi-Tone.
Hoe dat kan? Fellow Maarten Dispa speelde al tientallen gitaren zónder truss rod. ,,Kijk maar naar klassieke gitaren, die hebben bijna nooit een truss rod. Western gitaren zonder truss rod zijn gewoon op een andere manier verstevigd. Gibson maakte bijvoorbeeld in ‘44 enkele vol mahonie J45’s die een ebben versteviging hadden. Metaal was toen schaars door de oorlog, maar dankzij dat extra hout zijn het fantastische gitaren! Als je goed voor zo’n gitaar zorgt, heb je helemaal geen truss rod nodig.”
Heeft zo’n truss rod dan helemaal geen voordelen? Maarten: ,,Zeker wel. Het kan handig zijn, bijvoorbeeld als je gitaren in een andere stemming zet, of als je met snaren met een andere dikte gaat spelen. Dan verandert de spanning op de hals en kan je de gitaar daar eenvoudig op aanpassen. Bij een set-up kijken we er dus altijd goed naar. Maar echt nodig? Nee, dat is het eigenlijk niet. In het meeste ideale geval blijft een hals gewoon altijd zo stabiel mogelijk en daar zijn verschillende goede en slimme oplossingen voor. Met extra hout, bijvoorbeeld, maar carbon kan ook. Gelamineerde halzen van meerdere stukken hout, zijn over het algemeen ook veel sterker. Dus wie weet, verkopen we over 20 jaar meer superstabiele gitaren zonder truss rod dan mét. ”
Zorg ervoor dat je het goede gereedschap gebruikt. Er is niet één truss rod sleutel die op alle gitaren past. Meestal krijg je bij de aanschaf van een gitaar een passende sleutel en daarmee voorkom je onnodige beschadigingen. Twijfel je? Informeer dan bij de maker of neem contact met ons op.
Bij anderen merken (onder meer Martin, Lowden, Collings, Santa Cruz) zit de toegang aan het eind van de hals in het klankgat.
Hoe kan ik de truss rod afstellen?
Ten eerste moet je de stelschroef voor de truss rod zien te vinden, want deze zit vaak verstopt. Bij sommige merken (onder meer Taylor, PRS en Gibson) onder een plaatje op de kop.
Welke kant moet ik de truss rod draaien?
In deze video van Acoustic Life legt Tony Polecastro goed uit wat een truss rod precies doet en hoe je daar een beetje mee kunt spelen.
Wil je iets meer een boog in de hals ? Dan draai je de truss rod losser.
Links = Los
- Meestal doe je dit als de snaren wat tegen de frets rammelen.
Wil je juist minder een boog in de hals? Dan draai je de truss rod strakker.
Rechts = Strak
- Meestal doe je dit om de afstand tussen de snaren en de toets wat kleiner te maken (ook wel: lagere actie), zodat je gitaar iets makkelijker speelt.
Deze regel: Links = Los en Rechts = strak, geldt voor zowel truss rods met een stelschroef in het klankgat als in de kop, zo lang je maar over de hals kijkt om de richting te bepalen.
Bij een stelschroef in het klankgat ziet Links = los er dus zo uit.
Bij een stelschroef in de kopplaat ziet Links = los er zo uit.
Bij het afstellen van de truss rod zoek je naar de perfecte balans voor de afstand van de snaren tot de toets. Die balans is voor iedereen en ieder instrument net even anders, maar over het algemeen werken de meeste akoestische gitaren het beste met een hele lichte boog in de hals. Zo kunnen de snaren trillen, zonder tegen de frets aan te rammelen.
Truss rod zelf afstellen of laten doen?
Kort samengevat kan je de kromming van de hals iets aanpassen door de truss rod strakker of losser te draaien. Zo kan je ervoor zorgen dat je gitaar iets makkelijker speelt. Je kunt ook de intonatie iets verbeteren of problemen met rammelende snaren oplossen. Dat klinkt als een wondermiddel en als je internet moet geloven, lijkt het een koud kunstje.
Toch willen we je waarschuwen, want we zien het wel eens mis gaan.
Ten eerste omdat sommige mensen te veel aan een truss rod draaien. Dan kan de pen te strak komen te staan en zo kan je een gitaar serieus beschadigen. Hoe dat komt? De veranderingen van minder dan een kwart slagje aan de truss rod zijn op het oog subtiel, want soms heeft een gitaar meer dan een dag nodig om zich daar naar te zetten. Als je dan niet wacht en maar blijft draaien, draai je te ver en zie je de echte gevolgen pas dagen later. Anderen zijn weer te voorzichtig. De hals strakker draaien, met de volledige spanning op de snaren, kan ook voor problemen met de brug zorgen.
En tot slot is de hele lichte kromming van de hals maar een onderdeel van de perfecte afstelling van een akoestische gitaar. De hoogte van de topkam, de brug en de frets spelen ook een rol. Bij een professionele set up pakt een gitaarbouwer dat meteen mee. Dus ja: je kunt zelf met de truss rod aan de slag gaan. Maar doe dat altijd voorzichtig.
Twijfel je? De gitaarbouwers in onze werkplek hebben ervaring met het afstellen van bijna alle gitaarmerken. Akoestisch én elektrisch! Neem dus gerust contact met ons op.